ریال دیجیتال؛ فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی پول ملی الکترونیک ایران

به گزارش تجارگستران ؛ در حالی که کشورهای گوناگون در سراسر جهان با جدیت به دنبال ایجاد و گسترش ارز دیجیتال ملی خود به منظور دستیابی به یک نظام تبادلاتی امن، فراگیر، کارآمد و نوآورانه تحت نظارت بانک‌های مرکزی هستند، ایران نیز در این مسیر گام برداشته است. اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا در مجموعه گزارش‌هایی به ابعاد گوناگون ارز دیجیتال بانک مرکزی خواهد پرداخت.

در گزارش نخست اشاره شد که کشورهای مختلف، توسعه دارایی‌های دیجیتالی ملی در قالب ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را در اولویت اهداف خود قرار داده‌اند و ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. در بخش دوم این گزارش، مفهوم و کارکردهای ریال دیجیتال تشریح می‌گردد.

به باور صاحب‌نظران و محققان اقتصادی، مهم‌ترین دستاورد عملیاتی ایجاد و انتشار ریال دیجیتال، کارکرد ضدتحریمی آن خواهد بود. بر این اساس، توسعه «ریال دیجیتال» می‌تواند گامی اساسی در راستای بهره‌مندی از مزایای ملی و بین‌المللی پولی و اقتصادی و در جهت تقویت ارزش پول ملی تلقی شود.

ریال دیجیتال؛ پول الکترونیکی بانک مرکزی

ریال دیجیتال ایران، نوعی پول دیجیتال است که بر پایه توکن بانک مرکزی ایران استوار بوده و ارزش آن معادل اسکناس‌های ریال است. در واقع، ریال دیجیتال، نسخه الکترونیکی پول نقد (اسکناس و سکه) محسوب می‌شود که به صورت دیجیتالی و با بهره‌گیری از فناوری دفترکل توزیع شده، منتشر می‌گردد.

انگیزه بانک مرکزی برای انتشار ریال دیجیتال

بانک مرکزی با هدف ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور، اقدام به طراحی و انتشار ریال دیجیتال نموده است. با توجه به ظهور مفهوم اقتصاد پلتفرمی در سال‌های اخیر و پیش‌بینی حرکت به سوی اقتصادهای مبتنی بر بلاک‌چین در سطح جهانی، تصور یک دنیای فراگیر مبتنی بر توکن چندان دور از ذهن نیست. در چنین فضایی، استفاده از یک ابزار پرداخت دیجیتال مناسب برای ارائه خدمات مالی به موجودیت‌های مبتنی بر توکن، یک نیاز اساسی به شمار می‌رود و تحقق کامل مفهوم اقتصاد دیجیتال در چنین بستری امکان‌پذیر خواهد بود. عدم پاسخگویی مناسب به این نیاز در حوزه دیجیتال می‌تواند استفاده از سایر دارایی‌های رمزنگاری شده خصوصی و غیرقابل ردیابی را به عنوان ابزار پرداخت افزایش داده و حاکمیت پولی بانک‌های مرکزی را با تهدید جدی مواجه سازد. بانک مرکزی معتقد است که توسعه ریال دیجیتال می‌تواند فرصت‌های مناسبی را در زمینه‌های اقتصادی، فنی و کسب و کار ایجاد نماید.

ویژگی‌ها و کاربردهای کلیدی ریال دیجیتال

ریال دیجیتال بانک مرکزی، سومین شکل پول منتشر شده در تاریخ بانکداری ایران خواهد بود که به طور انحصاری توسط بانک مرکزی و به صورت دیجیتالی منتشر شده و به عنوان بدهی مستقیم این نهاد محسوب می‌گردد. تمامی قوانین مربوط به انتشار اسکناس در کشور، بر ریال دیجیتال بانک مرکزی نیز اعمال خواهد شد. به طور خلاصه، مهم‌ترین ویژگی‌های ریال دیجیتال عبارتند از:

1. کاربری عمومی: ریال دیجیتال بانک مرکزی همانند اسکناس و سکه، برای استفاده عموم طراحی شده است. به صورت دیجیتالی در کیف پول ریال دیجیتال مشتریان قرار گرفته و امکان انتقال مستقیم بین کاربران (همتا به همتا) را فراهم می‌سازد.
2. نگهداری در کیف پول دیجیتال: ریال دیجیتال مشتریان در حساب بانکی نگهداری نمی‌شود، بلکه مشابه اسکناس، بدون نیاز به حساب بانکی در کیف پول دیجیتال خود مشتریان حفظ می‌گردد.
3. مبتنی بر توکن و رمزنگاری: ریال دیجیتال بر پایه توکن طراحی شده و از فناوری رمزنگاری دارایی‌های دیجیتال در آن استفاده شده است.
4. قابلیت تبدیل به سایر انواع پول: امکان تبدیل یک به یک ریال دیجیتال به سایر اشکال پول رایج کشور، از جمله اسکناس، وجود دارد.
5. بدون کارمزد انتقال مستقیم: انتقال ریال دیجیتال از یک کیف پول شخصی به کیف پول شخصی دیگر (بدون ارائه خدمات جانبی) نیازی به پرداخت کارمزد نخواهد داشت.
6. دارای سقف تراکنش و نگهداری: برای ریال دیجیتال، امکان اعمال سقف برای میزان تراکنش‌ها و مقدار قابل نگهداری در کیف پول دیجیتال وجود خواهد داشت.
7. عدم تعلق سود:هیچگونه سودی به موجودی ریال دیجیتال پرداخت نخواهد شد.
8. کاربرد در مبادلات خرد: ریال دیجیتال در وهله اول برای تسهیل و تسویه مبادلات خرد مورد استفاده قرار می‌گیرد و در هدف‌گذاری اولیه، برای تسویه بین بانک‌ها و اجرای سیاست‌های پولی کاربردی نخواهد بود.

مزایای انتشار ریال دیجیتال برای اقتصاد ایران

بانک مرکزی بر این باور است که توسعه ریال دیجیتال می‌تواند فرصت‌های ارزشمندی را در حوزه‌های اقتصادی، فنی و کسب و کار ایجاد نماید که در ادامه به برخی از این مزایا اشاره می‌شود:

تامین نیازهای پرداخت در اقتصاد دیجیتال

نسل آینده پرداخت‌ها باید از اقتصاد دیجیتال پشتیبانی بیشتری نموده و امکان ارتباط یکپارچه بین خدمات مختلف مورد استفاده خانوارها و مشاغل را فراهم آورد. طراحی ریال دیجیتال گامی ضروری در این راستا محسوب می‌شود.

جلوگیری از ریسک‌های ارزهای دیجیتال خصوصی

سیستم‌های پرداخت نوینی که تحت عنوان ارزهای دیجیتال خصوصی و با هدف استفاده در معاملات خرد و کلان ظهور کرده‌اند، به دلیل نوسانات شدید بازار و تاثیرپذیری از هیجانات سرمایه‌گذاران، می‌توانند ریسک‌هایی را در سیستم‌های پرداخت و ابزار ذخیره ارزش ایجاد نموده و توانایی کاربران در مدیریت نقدینگی و انجام تعهدات پرداختی را به شدت کاهش دهند. این امر می‌تواند منجر به کاهش شدید اعتماد به سیستم مالی و سرایت آن به کل نظام اقتصادی کشور گردد. از این رو، ریال دیجیتال می‌تواند ضمن تامین برخی ویژگی‌های مورد نیاز پول در بسترهای کسب‌وکاری نوین، از خطرات احتمالی دارایی‌های رمزنگاری‌شده خصوصی یا ارزهای دیجیتال مرسوم بکاهد.

بهبود دسترسی و توسعه استفاده از پول ملی

در حال حاضر، رایج‌ترین شکل پول بانک مرکزی، اسکناس است. اما ریال دیجیتال امکان نگهداری پول بانک مرکزی به شکل الکترونیکی را فراهم می‌سازد. این امر منجر به دسترسی آسان‌تر به پول بانک مرکزی شده که نقش اساسی در حمایت از ثبات پولی و مالی ایفا می‌کند.

افزایش انعطاف‌پذیری نظام‌های پرداخت

معرفی ریال دیجیتال از طریق ایجاد شکل جدیدی از پول بانک مرکزی و زیرساخت پرداخت نوین، می‌تواند زمینه را برای حفظ ثبات پولی و مالی در صنعت بانکداری جمهوری اسلامی ایران فراهم نموده و در نتیجه، انتقال موثرتر سیاست‌های پولی به اقتصاد و افزایش انعطاف‌پذیری نظام‌های پرداخت را به دنبال داشته باشد.

مکمل پول نقد و کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس

انتشار و توسعه ریال دیجیتال می‌تواند به میزان قابل توجهی از فشار تقاضا برای اسکناس در جامعه کاسته و هزینه‌های چاپ، نگهداری و توزیع پول فیزیکی را کاهش دهد.

معایب احتمالی انتشار ریال دیجیتال بر اقتصاد ایران

در کنار مزایای ذکر شده برای انتشار و توسعه ریال دیجیتال، برخی معایب نیز توسط کارشناسان و متخصصان پولی مطرح شده است:

اثرات بر متغیرهای پولی و واسطه‌گری بانک‌ها

در صورتی که حجم قابل توجهی از سپرده‌های بانکی به ریال دیجیتال بانک مرکزی تبدیل شود، می‌تواند توانایی بانک‌های عامل در ارائه تسهیلات و وام‌دهی را به شدت کاهش دهد. این امر موجب خواهد شد بانک‌ها حجم قابل توجهی از سپرده‌های معاملاتی کم‌هزینه خود را از دست داده و حاشیه سود آن‌ها به طور محسوسی تحت تاثیر قرار گیرد که این موضوع می‌تواند به افزایش هزینه‌های وام‌دهی بانک‌ها منجر شود. از سوی دیگر، از آنجا که به کیف پول‌های ریال دیجیتال سودی تعلق نمی‌گیرد، ممکن است تقاضا برای آن به شدت کاهش یابد و مردم همچنان ترجیح دهند پول خود را در سپرده‌های بانکی دارای بهره نگهداری کنند. همچنین، تبدیل سپرده به ریال دیجیتال می‌تواند منجر به اضافه برداشت بانک‌ها از ذخایر خود نزد بانک مرکزی شده و توانایی آن‌ها برای مواجهه با ریسک‌ها یا الزامات نقدینگی نظارتی را کاهش دهد.

هزینه‌های زیرساخت اکوسیستم مالی

در حالی که پول دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند هزینه چاپ پول را کاهش دهد، استفاده از آن نیازمند زیرساخت‌هایی است که شامل هزینه‌های ثابت و متغیر خواهد بود. اطمینان از اینکه منافع حاصل از توسعه ریال دیجیتال بر هزینه‌های آن فزونی یابد، از ضروریات این طرح خواهد بود.